بررسی رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها و هزینه حقوق صاحبان سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

مقدمه

تصمیمات مدیران و سرمایه‌گذاران در راستای افزایش بازده و ثروت است. تصمیمات سرمایه‌گذاری، تامین مالی و تقسیم سود شرکت‌ها باید به نحوی اتخاذ شود که ارزش شرکت را افزایش دهد، این تصمیمات به طور قطع نیازمند ارزشیابی‌هایی است که هزینه حقوق صاحبان سهام را نیز در بر می‌گیرند (اعتمادی، 1391). با توجه به این که هزینه حقوق صاحبان سهام معیار خلاصه‌ای از چگونگی تصمیم گیری سرمایه‌گذاری در مورد تخصیص منابع است (ثقفی و همکاران، 1389)، میزان ارتباط میان هزینه حقوق صاحبان سهام و معیارهای مسئولیت پذیری اجتماعی¹ (CSR) موید این است که در زمان تصمیم گیری اقتصادی چقدر این معیارها برای سرمایه‌گذاران اهمیت دارد. در حال حاضر جریان رو به رشد ادبیات مسئولیت پذیری اجتماعی، شروع به کشف رابطه بین CSR و عملکرد بازارهای مالی کرده است (سرافیم، 2013). بنابراین، این پژوهش ضمن معرفی جنبه‌های غیر مالی گزارشگری در امر تصمیم گیری سرمایه‌گذاران، به بررسی تأثیر افشاگری در زمینه عملکرد اجتماعی شرکت بر نرخ بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران می‌پردازد.

مبانی نظری پژوهش

 منظور از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، پیوستگی و اتحاد میان فعالیت‌ها و ارزش‌های سازمان به گونه‌ای است که منافع کلیه ذی نفعان شامل سهامداران، مشتریان، کارکنان، سرمایه‌گذاران و عموم جامعه، در سیاست‌ها و عملکرد سازمان منعکس گردد. به عبارت دیگر سازمان باید همواره خود را جزیی از اجتماع بداند و نسبت به جامعه احساس مسئولیت داشته باشد و در جهت بهبود رفاه عمومی به گونه‌ای مستقل از منافع مستقیم شرکت، تلاش کند (فروغی و همکاران، 1387). شرکت‌هایی که عملکرد اجتماعی بالایی دارند تمایل بیشتری به افشای عمومی فعالیت‌های اجتماعی خود دارند. سطح بالای شفافیت در اطلاعات باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین شرکت و سرمایه‌گذاران می‌شود و این خود باعث کاهش ریسک می‌گردد (سرافیم و همکاران، 2012). افزایش قابل توجه فعالیت‌های CSR اخیرا به پژوهش‌هایی در خصوص رابطه‌ی بین CSR و عملکرد مالی منجر شده است. تا به امروز این پژوهش‌ها یافته‌های متفاوتی از اثر CSR به دست داده است (جیااو، 2010). این نتایج متفاوت نشان دهنده‌ی دیدگاه‌های نظری متفاوتی در خصوص رابطه‌ی بین CSR و عملکرد مالی می‌باشند. از آنجایی که در ایران نیز رابطه مسئولیت پذیری اجتماعی و عملکرد بازار سرمایه مورد بررسی قرار نگرفته است، در این پژوهش سعی شده تا با در نظر گرفتن مفهوم هزینه حقوق صاحبان سهام بخشی از این کار انجام شده باشد. با توجه به این که هزینه حقوق صاحبان سهام جزئی از هزینه سرمایه می‌باشد و اگر از دید هزینه فرصت به هزینه سرمایه نگریسته شود هزینه سرمایه برابر نرخ تنزیلی است که سرمایه‌گذاران برای تبدیل ارزش آتی درآمدهای مورد انتظار، به ارزش فعلی آنها مورد استفاده قرار می‌دهند و به این معنی است که هر دو گروه بستانکاران و سهامداران شرکت انتظار دارند در قبال متحمل شدن هزینه فرصت سرمایه‌گذاری خود و جبران ریسک آن، بازده دریافت نمایند (خانی، 1391)، یعنی سرمایه‌گذاران خواهان میزانی از نرخ بازدهی هستند که در خور ریسک مربوط به آن باشد (عرب مازار یزدی، 1387). به عبارتی واحد تجاری باید طرح‌هایی را بپذیرد که بازده آنها لااقل از هزینه تهیه سرمایه برای آن واحد تجاری بیشتر باشد واگر میزان بازده سرمایه‌گذاری‌های یک شرکت از هزینه سرمایه آن بیشتر باشد و این افزایش بدون بالا رفتن درجه ریسک باشد، ثروت سهامداران افزایش خواهد یافت. به بیان دیگر اگر شرکتی نتواند بازدهی به میزان هزینه سرمایه تحصیل کند ارزش شرکت کاهش خواهد یافت و نخستین تجلی این کاهش ارزش، در ارزش اوراق بهادار مشاهده خواهد شد (عثمانی، 1381). از سوی دیگر فعالیت‌های اجتماعی شرکت، میزان اصطکاک شرکت با جامعه را کاهش داده و از این منظر باعث کاهش ریسک شرکت و هزینه‌های آن خواهد شد.

بنابراین بررسی رابطه‌ی بین CSR و هزینه‌ی حقوق صاحبان سهام باید به مدیران کمک کند که تأثیر سرمایه‌گذاری در CSR را بر هزینه‌های تامین مالی درک کنند، و در نتیجه پیامد‌های مهمی برای برنامه ریزی استراتژیک دارد. در واقع نرخ بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران می‌تواند کانالی باشد که از طریق آن بازار‌های سرمایه، شرکت‌ها را به مسئولیت پذیری بیشتر اجتماعی تشویق می‌کنند (میشرا و همکاران، 2011). بررسی این رابطه در بازار سرمایه رو به رشد ایران نیز می‌تواند به سرمایه‌گذاران در اخذ تصمیمات اقتصادی یاری رساند. یکی از مشکلات پیش رو در اندازه گیری مسئولیت پذیری شرکت، غیر کمی و کیفی بودن آن است و استفاده از یک مدل کمی‌می تواند اطلاعات ملموس‌تر و متناسب تری را در مقایسه با سایر اطلاعات حسابداری در اختیار محققین قرار دهد.

پیشینه پژوهش

در سال‌های اخیر افزایش چشم گیر فعالیت‌های اجتماعی شرکت‌ها باعث شده تا تحقیقاتی در مورد رابطه بین مسؤلیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها و عملکرد مالی آن‌ها انجام شود. به عنوان مثال: در سال 2011 میلادی، مطابق با گزارش­ KPMG (یکی از شرکت­های پیشرو در جهان که فعالیت مشاوره در این حوزه را دارد)، دو منبع ارزش مالی شرکت‌ها عبارت است از: 1-صرفه­جویی در هزینه­های مستقیم، و 2- افزایش در اعتبار و شهرت واحد تجاری در بازار از طریق گزارش­گری مسئولیت اجتماعی. بنابراین اکثر شرکت‌ها نشان می­دهند که گزارش­گری مسئولیت­­پذیری­ آن­ها دارای ارزش مالی بوده و باعث ایجاد نوآوری می­شود (داگیلینه 2013).

سرواس و تامایو (2013) به پژوهشی با عنوان تأثیر مسئولیت پذیری اجتماعی بر ارزش شرکت پرداختند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که مسئولیت پذیری اجتماعی با ارزش شرکت، در شرکت‌هایی که میزان آگاهی مشتریان و یا آگاهی عموم مردم از طریق تبلیغاتی که شرکت انجام می‌دهد بیشتر باشد، رابطه مثبت وجود دارد و برای شرکت‌هایی که آگاهی مشتریان و یا عموم مردم پایین است این رابطه ضعیف و یا منفی می‌باشد. همچنین نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که تأثیر آگاهی بر رابطه مسئولیت پذیری اجتماعی و ارزش شرکت در مورد شرکت‌هایی که شهرت کمی در اجتماع دارند منفی است. فرمز و پراکاش (2012)، توسعه­ی گزارش­گری مسئولیت­­پذیری­ اجتماعی را بر روی شرکت‌های موجود در کشورهای اروپای شرقی و آمریکای شمالی مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیق آن­ها نشان داد که گزارش­های اجتماعی منتشر شده‌ی شرکت‌های اروپایی، سطح پاسخ­گویی اجتماعی بالاتری نسبت به شرکت‌های آمریکای شمالی دارند. در اروپای شرقی کیفیت گزارش­های اجتماعی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، اما آن­ها در مقایسه با شرکت‌های مشابه در آمریکای شمالی، دارای موضوعات تفصیلی گزارش­گری­ اجتماعی می­باشند.

 میشرا و همکاران (2011) به این نتیجه رسیدند که شرکت‌هایی که در افشای مسئولیت پذیری اجتماعی در گزارش‌های خود سرمایه‌گذاری کرده‌اند هزینه سرمایه‌ای بالطبع پایین‌تر از شرکت‌هایی داشته‌اند که این افشاگری را انجام نمی‌دادند. درزدنکو (2010) در پژوهشی درباره رابطه بین اخلاقیات، مسئولیت پذیری اجتماعی وعملکرد سازمانی به این نتیجه رسیدند که، مدیران سازمان‌های نظام یافته در مقایسه با سازمان‌های ماشین بنیاد، سطح مسئولیت پذیری اجتماعی واخلاقیات بالایی دارند. در سال 2006 بسن و همکاران در پژوهشی با موضوع تأثیر مسئولیت پذیری اجتماعی بر هزینه سرمایه شرکت‌ها به بررسی روابط بین مسئولیت پذیری اجتماعی و عملکرد مالی شرکت‌ها پرداخته آنها در نهایت به این نتیجه رسیدند که شرکت‌هایی با عملکرد اجتماعی بالا ریسک پایین تری دارند و همچنین هزینه سرمایه شرکت‌ها با افزایش عملکرد اجتماعی کاهش می‌یابد.

 حجامی (1391) در تحقیقی با عنوان «بررسی رابطه بین افشای مسئولیت پذیری اجتماعی و مالکیت نهادی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران» نشان داد که بین افشای مسئولیت پذیری اجتماعی در تمام ابعاد آن (مشارکت اجتماعی، محیط زیست، روابط کارکنان، ویژگی محصولات) با مالکیت نهادی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، رابطه منفی وجود دارد. بنابراین لازم است آن دسته از سرمایه‌گذاران نهادی که توجه به سودهای جاری و کوتاه مدت دارند به منظور به حداکثر رساندن سود آوری خود، اولویت را به سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی دهند که کمترین افشای مسئولیت اجتماعی را داشته باشند. کنگرلویی و همکاران (1389) در پژوهش خود به بررسی رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و تعهد سازمانی با محافظه کاری در گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که رابطه بین سازه‌های اخلاقی (مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت و تعهد سازمانی) و محافظه کاری مثبت بوده ولی تنها رابطه متغیر مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت و محافظه کاری از لحاظ آماری معنی دار می‌باشد. بر اساس بررسی‌های انجام شده ظاهرا تحقیقی که در ایران به بررسی رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها و هزینه حقوق صاحبان سهام پرداخته باشد تاکنون انجام نشده است، از اینرو تحقیق حاضر‌می تواند در این رابطه به دانش حسابداری بیفزاید.

فرضیه پژوهش

این پژوهش شامل یک فرضیه به شرح زیر می‌باشد است.:

بین میزان افشای مسئولیت پذیری اجتماعی و هزینه حقوق صاحبان سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار رابطه‌ی معناداری وجود دارد.

جامعه و نمونه آماری

 جامعه‌ی آماری این تحقیق شامل کلیه‌ی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای یک دوره‌ی زمانی 5 ساله از سال 1387 تا پایان سال 1391 می‌باشد. کیفیت و سهولت دسترسی به اطلاعات صورت‌های مالی از جمله دلایل انتخاب جامعه آماری است. نمونه گیری به صورت حذفی انجام شده و شامل کلیه شرکت‌ها‌ی جامعه آماری است که حائز شرایط زیر باشند:

الف) قبل از سال 1387 در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشد (در محاسبه‌ی برخی داده‌های های سال جاری داده‌های سال قبل را نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ب) اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از جمله گزارش هیات مدیره شرکت‌ها همراه با گزارش عملکرد اجتماعی در رابطه با شرکت‌ها از سال 1387 تا 1391 در دسترس باشد.

ج) پایان سال مالی شرکت‌ها در طول این سال‌ها تغییر نکرده باشد و منتهی به 29 اسفند باشد.

د) جزء شرکت‌های سرمایه‌گذاری و واسطه گری مالی نباشد زیرا ماهیت و طبقه بندی اقلام صورت‌های مالی متفاوتی دارند.

با در نظر گرفتن شرایط فوق تعدا جامعه آماری به 65 شرکت تقلیل یافته ودر نهایت تمام اعضای جامعه به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شده است.

ابزارها و روش‌های گرد آوری و تجزیه و تحلیل داده ها

 در این تحقیق اطلاعات مورد نیاز برای بیان کلیات تحقیق به روش کتابخانه‌ای جمع آوری شده است. داده‌های کمی مورد نیاز این تحقیق از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استخراج شده و همچنین جمع آوری اطلاعات در مورد مسئولیت پذیری اجتماعی از گزارش هیات مدیره قابل استخراج است. داده‌های جمع آوری شده از طریق نرم فزار اکسل طبقه بندی شده و تجزیه و تحلیل نهایی نیز به کمک نرم افزار اقتصاد سنجی Eviews 7 انجام شده است.

روش پژوهش

 روش پژوهش حاضر توصیفی- همبستگی می‌باشد، چون تحقیق حاضر به دنبال کشف علت یک یا چند پدیده نمی‌باشد، بلکه قصد آن را دارد که رابطه بین دو متغیر را با جمع آوری داده‌های مربوط توصیف نماید.

متغیرهای تحقیق و نحوه اندازه‌گیری آنها

الف) متغیر وابسته

برای محاسبه هزینه حقوق صاحبان سهام، به عنوان متغیر وابسته از مدل گوردن استفاده شده که به شرح زیر محاسبه می‌شود:

K_e =  (1)

K_e: نرخ هزینه حقوق صاحبان سهام، D_1: سود نقدی پرداخت شده برای هر سهم پس از کسر افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی، P_0: قیمت سهم در ابتدای دوره، g: نرخ رشد مورد انتظار.

 برای این منظور، نرخ رشد با استفاده از میانگین هندسی رشد فروش طی سال‌های 1387 تا 1391 به شرح زیر محاسبه شده است (کردستانی و مجدی، 1386):

 (2)

^1⁄5-1 ( ) g=

 g: نرخ رشد، S_87: مبلغ فروش در سال 1387، S₉₁: مبلغ فروش در سال 1391.

ب) متغیر مستقل

متغیر مستقل پژوهش حاضر، مسئولیت پذیری اجتماعی می‌باشد که با توجه به معیارهایی که موسسه آمریکایی معروف به KLD² که هر ساله سازمان‌ها را بر اساس معیارهای اجتماعی و زیست محیطی رتبه بندی می‌کند اندازه گیری شده است. مسئولیت پذیری اجتماعی در این پژوهش دارای چهار بعد می‌باشد، هر بعد آن دارای نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود می‌باشد. با تفاضل نقاط قوت از نقاط ضعف مربوطه نمره آن بعد بدست می‌آید. در نهایت با جمع تمام ابعاد فوق یک نمره کلی برای مسئولیت پذیری اجتماعی بدست خواهد آمد. لازم به ذکر است که در صورت وجود هر نقطه ضعف یا نقطه قوت مربوطه، عدد یک و در صورت نبود آن‌ها عدد صفر در نظر گرفته خواهد شد. اطلاعات لازم برای این متغیر‌ها در گزارش هیات مدیره شرکت‌ها افشاء می‌شود و در تحقیق حاضر برای معرفی هر یک از ابعاد، با توجه به ماهیت افشاگری در ایران، از شاخص‌های مسئولیت پذیری اجتماعی در ایران و همچنین از گواهی نامه‌های ISO 9001 سیستم مدیریت کیفیت، ISO 14001 مدیریت زیست محیطی، OHSAS 18001 استاندارد ایمنی و بهداشت استفاده شده است. بنابراین در این تحقیق صرفا از مدل KLD استفاده نشده بلکه معیارها مطابق با استاندارد ایران می‌باشد که همانطور که پیشتر توضیح داده شد در گزارش هیات مدیره افشا می‌شود. مدل حاضر مدل عینی و کمی معروفیست که تاکنون از طریق نهادهای رسمی در بسیاری از کشورها برای اندازه گیری مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی استفاده شده است. مدل به صورت زیر می‌باشد:

 (3) CSR-s = CSR-COM-S + CSR-EMP-S + CSR-ENV-S + CSR-PRO-S

CSR-s = نمره مسئولیت پذیری اجتماعی، CSR-COM-S = نمره افشای مشارکت اجتماعی که از تفاضل نقاط قوت و نقاط ضعف خاص خود به صورت زیر محاسبه می‌شود

CSR-COM-S =∑ Strengths -∑ Concerns (4

همین طور می‌توان نمره‌های ابعاد دیگر مسئولیت پذیری اجتماعی، همچون: CSR-EMP-S (نمره افشای روابط کارکنان)، CSR-ENV-S (نمره افشای محیط زیست)، CSR-PRO-S (نمره افشای ویژگی محصولات) را از طریق ذکر شده در بالا محاسبه کرد (میشرا و همکاران، 2011).

پاره‌ای از نقاط قوت و ضعف ابعاد مسئولیت پذیری اجتماعی به طور خلاصه در نگاره (1) ارائه شده است:

نگاره (1): ابعاد مسئولیت پذیری اجتماعی همراه با نقاط قوت و ضعف آن‌ها

منبع: میشرا و همکاران، 2011

ج) متغیرهای کنترلی:

با توجه به تحقیقاتی که هیل و لئوز همچنین دالیوال و همکاران درسال 2006 در ارتباط با موضوعات مرتبط با مسئولیت پذیری اجتماعی انجام دادند، متغیر‌های کنترلی زیر را در نظر گرفته‌اند (به نقل از میشرا و همکاران، 2011). از طرف دیگر متغیر‌های کنترلی در این تحقیق در برگیرنده نمادهای مختلف ریسک موثر بر هزینه حقوق صاحبان سهام بر اساس تحقیقات قبلی نظیر فاما و فرنچ (1993)، فرانسیس و دیگران (2004) به شرح زیر می‌باشد (به نقل از ثقفی و همکاران، 1389):

 Size: اندازه شرکت می‌باشد که از طریق لگاریتم مجموع دارایی‌های شرکت بدست می‌آید.

 BTM: نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام

BETA : ریسک سیستماتیک (ریسک بازار)

بتا بیانگر میزان حساسیت بازده شرکت نسبت به بازده بازار می‌باشد که با استفاده از نرم افزار رهاورد نوین مورد محاسبه قرار گرفته است.

در نهایت مدل مورد استفاده در این پژوهش به صورت زیر می‌باشد:

 (5)

COfC = a + α₁ CSR-S + α₂ SIZE +α₃ BTM + α₄BETA

آمار توصیفی مربوط به متغیر‌های تحقیق

 در این پژوهش مسئولیت پذیری اجتماعی یکی از متغیرهای مستقل است. با توجه به نتایج آمار توصیفی که در نگاره 2 آمده، توزیع متغیر مستقل در مقایسه با توزیع نرمال انحراف شدید ندارد و منحنی متغیر مستقل افشای مسولیت پذیری اجتماعی در مقایسه با توزیع نرمال انحراف شدید دارد. شاخص‌ها بیان‌می کند که مشاهده دورافتاده در دامنه راست توزیع واقع شده و تراکم مشاهده در محور شاخص‌های مرکزی کمتر است. به همین ترتیب در مورد توصیف سایر متغیرهای تحقیق که در نگاره خلاصه شده به این نتیجه می‌رسیم که متغیر وابسته هزینه حقوق صاحبان سهام و همچنین متغیرکنترلی اندازه شرکت، توزیع و منحنی متغیر‌های فوق در مقایسه با توزیع نرمال انحراف شدید دارد و مشاهده دور افتاده و در دامنه راست توزیع واقع شده و تراکم مشاهده در محور شاخص‌های مرکزی شدیدتر است و در مورد متغیر‌های کنترلی بتا و ارزش دفتری به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام مشاهده دور افتاده و در دامنه چپ توزیع واقع شده است. نتایج حاصل از آمار توصیفی مربوط به متغیرهای تحقیق به طور خلاصه در نگاره 2 قابل مشاهده است.

نگاره (2): شاخص‌های توصیفی متغیرهای تحقیق در نمونه آماری مورد مطالعه

برآورد مدل و آزمون فرضیه

 از آن جا که پژوهش حاضر در صدد بررسی رابطه بین متغیرهای پژوهش، برای شرکت‌ها و سالهای متعدد است، بنابراین داده‌های مورد استفاده در این پژوهش از نوع داده‌های ترکیبی است. به طوریکه داده‌ها به صورت دوره سالانه و به تعداد پنج سال و تعداد شرکت‌های نمونه گیری شده شصت و پنج شرکت و سیصد و بیست و پنج مشاهده به صورت شرکت - سال است. با توجه به اهداف تحقیق یک معادله ترکیبی برازش شده است. بنابراین تحلیل رگرسیون ترکیبی با مدل پولد⁴ و پانل⁵ قابل انجام است که برای انتخاب مدل مناسب، براساس آزمون‌های لیمر و هاسمن تصمیم‌گیری شده است. در انتخاب مدل مناسب، ابتدا برای تعیین روش به کارگیری داده‌های ترکیبی و تشخیص همگن یا ناهمگن بودن آن‌ها از آزمون چاو و آماره لیمر استفاده شده است. در صورتیکه دوره‌ها یا شیب شرکت‌ها براساس آماره لیمر رد شده است، از مدل پانل و در صورت عدم رد از مدل پولد استفاده شده است. در صورت انتخاب داده‌ها به روش پانل، با بکارگیری ازمون هاسمن یکی از مدل‌های اثرات ثابت و تصادفی استفاده شده است که در صورت رد از اثرات ثابت و در صورت عدم رد از اثرات تصادفی استفاده شده است. نتایج بررسی‌های مرتبط با انتخاب مدل مناسب برای متغیر وابسته در نگاره 3 نشان داده شده است.

نگاره (3): نتایج مدل‌های مرتبط با هزینه حقوق صاحبان سهام برای کاربرد انواع مدل‌های ترکیبی

 همان گونه که مشخص است، براساس نتایج آزمون‌های چاو و هاسمن، برای دوره‌ها مدل پولد و برای مقاطع مدل پانل با اثرات تصادفی انتخاب شده است.

 آماره فیشر یا آزمون کلی رگرسیون وجود و یا عدم وجود رابطه خطی بین متغیرهای مستقل و وابسته مدل را مشخص‌می نماید. آمار محاسبه بزرگتر از مقدار بحرانی و یا سطح معنی داری کوچکتر از 05/0 برای مدل تحقیق از وجود رابطه خطی بین متغیرهای توضیحی و وابسته تحقیق پشتیبانی کرده است. آزمون دوربین - واتسون استقلال یا عدم استقلال خطای بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‌بینی شده را مشخص‌می کند. در صورتیکه آماره محاسبه شده بین 50/1 تا 50/2 قرار گرفته باشد، بیانگر این است که خطای بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‌بینی شده دارای استقلال بوده و به بیان دیگر مدل فاقد خودهمبستگی است. آماره دوربین – واتسون مدل برازش شده در دامنه بین مقادیر مورد پذیرش برای تبیین وجود استقلال قرار دارند. نرمال بودن توزیع پسمانده‌های مدل از مفروضه‌های تحلیل رگرسیون است، اما در صورتیکه توزیع بدون چولگی شدید و تک نمایی باشد، نرمال نبودن توزیع قابل توجیه است. با توجه به اینکه سطح معنی داری محاسبه شده برای توزیع باقیمانده مدل‌ها کوچکتر از 05/0 است، در نتیجه نرمال بودن توزیع باقیمانده مدل‌ها رد شده است. نتایج خطی بودن رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته مدل‌ها، وجود استقلال در باقیمانده و توزیع باقیمانده مدل‌های مرتبط با متغیر هزینه سرمایه در جداول نگاره 4 نشان داده شده است.

نگاره (4): آزمون رابطه خطی، توزیع باقیمانده و خودهمبستگی هزینه حقوق صاحبان سهام

 آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داده است که رابطه بین متغیرهای توضیحی شدید نیستند و در نتیجه ورود همزمان آنها در مدل موجب ایحاد مشکل همخطی نمی گردد.

نتایج حاصل از آزمون فرضیه

 برای تصمیم‌گیری در مورد فرضیه تاثیر متغیر مستقل افشای مسولیت پذیری اجتماعی در کنار تاثیر متغیرهای کنترل ارزش دفتری به بازار حقوق صاحبان، اندازه شرکت و ریسک سیستماتیک بر هزینه حقوق صاحبان سهام در یک مدل بررسی و مورد آزمون قرار گرفته است. براساس نتایج آزمون‌های چاو و هاسمن، برای دوره‌ها مدل پولد و برای مقاطع مدل پانل با اثرات تصادفی انتخاب شده است. آماره دوربین واتسون مدل با مقدار 540/1 در دامنه بین 50/1 تا 50/2 واقع شده است. آماره فیشر مدل (f) با مقدار 807/2 دارای سطح معناداری کوچکتر از 05/0 است که بیانگر وجود رابطه خطی بین متغیرهای توضیحی و متغیر وابسته است. مدل با رفع ناهمسانی واریانس تصحیح و برازش شده است. قدرمطلق آماره t محاسبه شده برای متغیر مستقل افشای مسولیت پذیری اجتماعی کوچکتر از مقدار بحرانی 96/1 و بزرگتر 64/1 است و سطح معناداری محاسبه برای ضریب آن بزرگتر از 05/0 و کوچکتر از 10% مشاهده شده است که نشان‌می دهد هر چند تاثیر این متغیر بر هزینه حقوق صاحبان سهام در سطح 95% اطمینان معنی دار نیست، اما در 90% اطمینان به صورت معکوس و معنادار است. بنابراین سطح معناداری مدل 10% در نظر گرفته شده است. از میان سه متغیر کنترل، تاثیر متغیرهای ارزش دفتری به بازار حقوق صاحبان و اندازه شرکت در سطح 90% اطمینان به صورت مستقیم و تاثیر متغیر ریسک سیستماتیک در هیچ یک از سه سطح معناداری مورد تائید قرار نگرفته است. به عبارتی در بین شرکت‌های نمونه هیچ یک از متغیرهای کنترلی نمایانگر تاثیر ریسک بر هزینه حقوق صاحبان سهام با حضور مسئولیت پذیری اجتماعی در سطح 95 درصد اطمینان تاثیر ندارد. مقدار ضریب تشخیص نشان‌می دهد که حدود 4% از واریانس هزینه حقوق صاحبان سهام بوسیله متغیرهای توضیحی مدل تبیین‌می گردد، که مقداری اندک است و بیانگر سطح پایین تأثیرگذاری مولفه‌های مسئولیت پذیری در بازار سرمایه ایران می‌باشد. نتایج مدل در نگاره 5 نمایش شده است.

نگاره (5): نتایج آزمون تاثیر افشای مسولیت پذیری اجتماعی بر هزینه حقوق صاحبان سهام

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

 در این تحقیق، رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و هزینه حقوق صاحبان سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران سنجیده شده است. مسئولیت پذیری اجتماعی در سطح 90% اطمینان رابطه معنادار و معکوس با هزینه حقوق صاحبان سهام دارد. یافته‌های تحقیق حاضر با نتایج بعضی از تحقیقات خارجی سازگار است. برای مثال در تحقیقی که بسن و همکاران (2006)، میشرا و همکاران (2011)، دروال (2010)، دالیوال و همکاران (2009)، هنگ و همکاران (2009) (به نقل از میشرا و همکاران 2011). انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که شرکت‌هایی که در افشای مسئولیت پذیری اجتماعی در گزارش‌های خود سرمایه‌گذاری کرده‌اند هزینه سرمایه‌ای بالطبع پایین‌تر از شرکت‌هایی داشته‌اند که این افشاگری را انجام نمی‌دادند. هر چند به نظر می‌رسد افشای مسئولیت پذیری اجتماعی در بازار سرمایه ایران و تأثیر گذاری آن بر متغیرهای تصمیم گیری سرمایه‌گذاران در ابتدای راه است، اما باید به آن به عنوان یکی از معیارهای مهم در آینده نگریست. بر اساس این یافته‌ها پیشنهادهای مبتنی بر فرضیه تحقیق به شرح زیر است:

 آزمون فرضیه نشانگر رابطه معکوس ومعنادار بین افشای مسئولیت پذیری اجتماعی و هزینه حقوق صاحبان سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.

 بنابراین به سرمایه‌گذاران، علی الخصوص سرمایه‌گذاران بزرگ نهادی پیشنهاد‌می شود برای سرمایه‌گذاری شرکت‌هایی را در اولویت قرار دهند که گزارش‌گری مسئولیت پذیری اجتماعی در سطح بالایی دارند. با این ترتیب نرخ بازده مورد انتظار آنان که برابر هزینه سرمایه می‌باشد در سطح پایینی قرار می‌گیرد.

پیشنهاد می‌شود که سازمان بورس اوراق بهادار تهران، قوانین و مقرراتی را اتخاذ کند که تا حد امکان بتواند میزان واقعی مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها را در طول سال‌های متمادی فعالیت شان اندازه گیری و مشخص نماید.

با توجه به رابطه منفی بین مسئولیت پذیری اجتماعی و هزینه حقوق صاحبان سهام، به مدیران سازمان‌ها پیشنهاد می‌شود برای کاهش هزینه‌های تامین مالی به مقوله مسئولیت پذیری اجتماعی، به عنوان عامل بقای سازمان در بلند مدت، اقدامات جدی تری درزمینه بالا بردن عملکرد اجتماعی خود انجام دهند.

 پیشنهاد برای تحقیقات آتی نیز به شرح زیر‌می توان ارائه نمود:

 در ایران مفهوم مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها مفهومی تازه است که تحقیق و تفحص در مورد آن باعث بسط و گسترش حسابداری به حوزه‌ای فراتر از شکل سنتی آن (یعنی فراهم ساختن اطلاعات برای سهامداران) می‌شود. لذا موضوعات زیادی در زمینه مسئولیت پذیری اجتماعی وجود دارد که می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. در زیر به پاره‌ای از آن‌ها اشاره شده است.

1-رابطه بین افشای مسئولیت پذیری اجتماعی و بازدهی شرکت. 2- رابطه بین افشای مسئولیت پذیری اجتماعی و قیمت سهام. انجام تحقیق فوق به تفکیک صنایع موجود در بورس اوراق بهادار تهران به منظور کنترل تأثیر صنعت.

 در این تحقیق برخی محدودیت‌ها وجود داشته است. آنجایی که بعضی از شرکت‌ها گزارش عملکرد اجتماعی خود را در قالب یادداشت‌های توضیحی در دوره تحقیق ارائه نکرده بودند، لذا اطلاعات همه شرکت‌ها برای آزمون در دسترس قرار نگرفت. همچنین نوسانات شدید قیمت سهام در دوره مورد مطالعه که بر هزینه سرمایه تأثیر می‌گذارد ممکن است تعمیم نتایج تحقیق را با محدودیت مواجه سازد.

پی نوشت