نویسندگان
1 هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد هشتگرد
2 مربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد هشتگرد
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The data composed of firms & time in a certain period of time are called “panel data” .This paper investigates changes in earning quality of the firms listed in Tehran Stock Exchange. The sample includes 123 firms of various industries listed in Tehran Stock Exchange from 2001 to 2010. The paper examines the earning quality of the firms from the view points of “accrual quality” “earning persistency” “earning predictability” and “earning smoothness”. The results indicate any qualitative characteristic of earning, except earning smoothness variable has a significant relation with the dependent variable.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
سال‌های اخیر در حالی سپری شد که جهان در عرصه اقتصادی، شاهد ورشکستگی شرکت‌های عظیم نظیر انرون، ورلدکام، گلوبال کروسینگ، رابرت مکس ول، سویس ایر، فیلیپ هولزمن و.... بود. چنین ورشکستگیهایی موجب شد انگشت اتهام به سوی حسابداری و گزارشگری مالی نشانه رود.؛ به طوری که اغلب، این وقایع را "رسوایی حسابداری" نام نهادند. اتهام اصلی که در پی این رسواییها به حرفه حسابداری و حسابرسی وارد شد، بیشتر متوجه حسابرسان این شرکت‌ها گردید که میتوان به فروپاشی موسسه حسابرسی آرتور اندرسون (حسابرس شرکت انرون) اشاره نمود که قدمتی نزدیک به9 دهه داشت. اما این خاتمه کار نبود بلکه سیستم گزارشگری مالی نیز به دلیل خدشهدار شدن اعتبار آن همواره در جلب اعتماد عمومی با بحرانهایی مواجه شد. افزایش شمار تقلبها که با ورشکستگی شرکت‌های بزرگ در هم آمیخته بود، نگرانیهایی را در مورد کیفیت گزارشگری مالی به همراه داشت. با توجه به اینکه ورشکستگی این شرکت‌ها به طور عمده از سهلانگاری حسابداری و حاکمیت شرکتی ناشی میشد سیاستمداران آمریکا فشار زیادی جهت جلب دوباره اعتماد سرمایهگذاران وارد آوردند. کنگره در اواخر جولای 2002 با وضع قانون ساربینز-آکسلی به این فشارها پاسخ داد. این قوانین محدودیتهایی را در روابط بین حسابرسان و صاحبکاران ایجاد کرد و حسابرسان و مدیران را بیش از پیش در مقابل کیفیت صورت‌های مالی مسئول نشان داد. بهانه سیاستمداران و قانونگذاران برای بازگرداندن اطمینان سرمایهگذاران و بهبود گزارشگری مالی، باعث به وجود آمدن این سوال شد که آیا کیفیت گزارشگری مالی در طول زمان کاهش یافته است؟ (منعم، 2007).
کیفیت سود که یک عامل با اهمیت در تصمیمگیری است عبارتی مفهومی است و میتوان آن را از جنبههای مختلف مورد بررسی قرار داد. از مهمترین و با اهمیتترین اهداف حسابداری، ارائه اطلاعات مفید، تأثیرگذار و به موقع برای اعتباردهندگان و سرمایهگذاران جهت تصمیمگیریهای مطلوب است. با این تفاسیر کیفیت سود از عواملی است که سهم وافری در اتخاذ تصمیمات مناسب توسط گروههای ذینفع داشته و منعکس کننده عملکرد جاری شرکت است. به همین دلیل میتوان آن را شاخص مناسبی برای پیشبینی عملکرد آینده شرکت به حساب آورد که معیار قابل اتکایی برای اندازهگیری ارزش شرکت خواهد بود (منعم، 2003).
اگرکیفیت سود در طول زمان کاهش یافته باشد تحلیل سریهای زمانی صورت‌های مالی معنیدار نخواهد بود، مگر اینکه اصلاحاتی در سطوح مختلف کیفیت سود ایجاد شود. به طور مشابه اگر کیفیت سود در سطح صنایع مختلف متفاوت باشد این مهم باید در تحلیل صورت‌های مالی و تعیین ارزش شرکت‌ها مورد ملاحظه قرار گیرد. تحلیل سریهای زمانی کیفیت سود میتواند حبابدار بودن قیمت سهام در سال‌های اخیر را روشن سازد؛ بعلاوه اگر هیچ مدرکی مبنی بر کاهش کیفیت سود یافت نشود میتوان اینگونه استدلال کرد که مدیریت سود در شرکت‌های مختلف به صورت سیستماتیک انجام شده است. به عبارت دیگر با نبود هیچ تنزلی در کیفیت سود، تحمیل قوانین بیشتر و دست و پاگیر بر شرکت‌های سهامی موجب افزایش ناکارآمدی اقتصادی خواهد شد.
به نظر میرسد تحقیق در مورد کیفیت سود در یک دوره زمانی و برای صنایع مختلف به طور قابل ملاحظهای برای پرده برداشتن از رسواییهای اخیر حسابداری از جمله متلاشی شدن برخی شرکت‌ها در سطح دنیا مفید باشد.
از این رو تحقیق حاضر بر آن است عوامل موثر بر کیفیت سود را شناسایی نماید.
پیشینه تحقیق
در سال‌های اخیر محققان تلاش کردند با اسناد و شواهد نشان دهند کدام نوع از شرکت‌ها، چه موقع، چطور، از مدیریت سود استفاده میکنند (منعم، 2007). اشاره به نتایج چند نمونه از تحقیقات انجام شده اخیر پیرامون مفهوم کیفیت سود به تبیین بررسی و اهمیت موضوع کمک زیادی مینماید. گایو و رپوسو (2011) در مطالعهای بینالمللی با حجم نمونه مشتمل بر 7000 شرکت از 38 کشور دنیا به این نتیجه رسیدند ارتباط مثبت و با اهمیتی بین ارزشیابی شرکت و اندازهگیری کیفیت سود مبتنی بر هفت ویژگی سود شامل کیفیت اقلام تعهدی، پایداری، قابلیت پیشبینی، هموارسازی، مربوط بودن ارزش، زمانبندی و محافظهکاری وجود دارد.
سان، یانگ و رحمان (2012) در مطالعهای نشان دادند کیفیت پایین سود اثری منفی بر ارزش عواید نقدی شرکت و اثری مثبت بر سطح ذخایر نقدی شرکت دارد. طبق نتیجه آنان، اثر منفی کیفیت پایین سود موجب خنثی و حذف شدن اثر مثبت مازاد نقدی ارزش شرکت میگردد. کیم، پارک و ویر (2011) نیز به این نتیجه دست یافتند مسائل اخلاقی به احتمال زیاد مدیران را وادار به تهیه گزارشات مالی با کیفیت بالا مینماید.
لی (2011) با ارائه رویکردی جدید از اندازهگیری کیفیت سود، نزدیکی سودهای گزارش شده به "سود پایدار"، به این نتیجه رسید تا شاخصهای کیفیت سود مبتنی بر حقالزحمه مدیریتی و تصمیمات سرمایهگذاری همبستگی مثبتی با پایداری سود دارد و در مقایسه با شاخصهای کیفیت سود مورد استفاده در تحقیقات قبلی حسابداری، از قدرت توضیحی بمراتب بیشتری برخوردار هستند. نتایج تحقیق مدهومتی و رنجانتام (2011) در محیط اقتصادی هندوستان نیز حاکی آن از بود بین کیفیت سود، حاکمیت شرکتی و عملکرد شرکت رابطه وجود دارد. این در حالی است که حقیقت و پناهی (1390) در محیط اقتصادی ایران نشان دادهاند، بین کیفیت سود و عوامل آن با بازده آینده سهام شرکت‌ها رابطه معنیداری وجود ندارد.
در بررسی سود و کیفیت اقلام تعهدی، وایسوکی (2004) در یک آزمون تجربی به این نتیجه رسید هنگامی که همبستگی منفی شدیدی بین اقلام تعهدی و جریان وجوه نقد دوره جاری وجود داشته باشد، کیفیت سود شرکت پایین میباشد.
دموری، عارف‌منش و موصلو (1390) نشان دادند سرمایهگذاران برای شرکت‌های هموارساز سود با کیفیت، بالاترین ارزش و برای شرکت‌های غیر هموارساز سود بدون کیفیت، کمترین ارزش را قائل هستند.
یافتههای تحقیق مشایخی و محمدآبادی (1390) حاکی از آن است با بیشتر شدن تعداد جلسات هیات مدیره و افزایش حضور مدیران غیرموظف در آن، کیفیت (پایداری و توان پیشبینی) سود حسابداری افزایش یافته است؛این در حالی است که بین تفکیک مسؤولیتهای مدیر عامل و رئیس هیات مدیره از یکدیگر و کیفیت (پایداری و توان پیشبینی) سود رابطه معنیداری وجود ندارد.
نتایج تحقیق دستگیر و رستگار (1390) نشان داد کیفیت سود (پایداری سود) با کیفیت اقلام تعهدی رابطه مستقیم دارد، ضمن اینکه با کاهش کیفیت اقلام تعهدی و افزایش اندازه اقلام تعهدی، بازده سهام افزایش مییابد.
در بررسی محتوای اطلاعاتی کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نتایج فرضیههای پژوهش حاجیان و ایزدی نیا (1390) دادکه بین نسبت وجوه نقد عملیاتی به سود عملیاتی و بازده غیر عادی سهام، رابطه‌ای وجود ندارد. همچنین بین اقلام تعهدی و بازده غیر عادی سهام در بلندمدت، یک رابطه معکوس وجود دارد.
منعم و فرشادفر (2007) در استرالیا به بررسی رابطه بین کیفیت سود در طول زمان پرداختند؛ شواهد مبنی بر بهبود کیفیت سود در طول زمان در دوره زمانی مورد بررسی بود و نشان داد در شرایطی که انگیزه‌های اقتصادی وجود داشته باشد مدیریت سود افزایش و در پی آن کیفیت سود کاهش مییابد.
متغیرها و مدل تحقیق
در این پژوهش به پشتوانه ادبیات نظری، از متغیرهای زیر برای اندازهگیری کیفیت سود استفاده شده است:
مدل‌های استفاده شده برای سنجش این متغیرها، به شرح زیر است:
1) کیفیت اقلام تعهدی:
جمع تعهدات جاری شرکت t در سالj
جمع دارایی‌های جاری شرکت jدر پایان سال t مانده وجه نقد شرکت j در پایان سال t جمع بدهی‌های جاری شرکت jدر پایان سال t
مالیات پرداختنی شرکت jدر پایان سال t
جمع دارایی‌های شرکت j در پایان سالt
جریان نقدعملیاتی درسالt (به صورت مستقیم ازصورت جریان وجوه نقداستخراج می‌شود)
تغییر در درآمد بین سال‌های t وt-1
دارایی‌ها، ماشین آلات و تجهیزات شرکت j در پایان سالt
2) پایداری سود:
سود خالص پیش از اقلام غیر عادی در سالt
ضریب خطای شرکت j درسالt
3) قابلیت پیشبینی سود:
برآورد واریانس خطای شرکت j در سال t
4) هموار سازی سود:
سؤال و فرضیههای تحقیق
تحقیق حاضر جهت پاسخ به این سؤال که "آیا کیفیت سود در طول زمان کاهش مییابد؟"، انجام گردیده است. در این رابطه برای یافتن پاسخی برای سوال فوق، فرضیاتی به شرح زیر تدوین شده است:
فرضیه اول: کیفیت اقلام تعهدی در طول زمان دارای روند است.
فرضیه دوم: پایداری سود در طول زمان دارای روند است.
فرضیه سوم: قابلیت پیشبینی سود در طول زمان دارای روند است.
فرضیه چهارم: هموارسازی سود در طول زمان دارای روند است.
روش تحقیق
جامعه آماری پژوهش، کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است و قلمرو زمانی تحقیق محدوده سال 1380 تا1388 را در بر میگیرد. علت انتخاب شروع این دوره از سال 1380 نیز این است که صورت جریان وجوه نقد به طور رسمی از سال مذکور در ایران برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس الزامی شده است. اغلب جهت بررسی هر موضوع در طول زمان از دادههای سری زمانی استفاده میگردد لیکن در این تحقیق از دادههای مقطعی یا دادههای پنلی استفاده گردیده است. داده پنلی، داده مقطعی خاص از زمان و برای چندین شرکت را شامل میگردد که در این تحقیق مقطع زمانی 9 ساله جهت بررسی کیفیت سود در طول زمان انتخاب گردیده است. از جمله امتیازات دادههای پنلی قابلیت درک بیشتر، تغییرپذیری بیشتر، همخطی کمتر در میان متغیرها و کارآیی بیشتر میباشد. برای انتخاب نمونه، شرایط زیر در نظر گرفته شده است:
1- پایان سال مالی شرکت‌های مورد بررسی 29 اسفند هر سال باشد.
2- دادههای مورد نیاز برای محاسبه کیفیت سود در این شرکت‌ها در دسترس باشد.
3- صنایعی باشندکه بیش از6 شرکت از آنها در نمونه قرار گرفته است.
4- شرکت‌های سرمایهگذاری نباشند.
باتوجه به اعمال محدودیتهای فوق از مجموع کل شرکت‌های بورسی، 123 شرکت نمونه، حایز شرایط شناخته شدند.
اطلاعات گردآوری شده شامل مبانی نظری و نیز دادههای تحقیق است که با روش کتابخانهای جمعآوری گردیده است. پس از گردآوری دادهها باکمک نرم افزار spss 15 نسبت به تحلیل آنها اقدام گردید.
به منظور تحلیل دادهها ابتدا با استفاده از شاخصهای پراکندگی و شاخصهای مرکزی به توصیف دادهها پرداخته شد و پس از تعیین نرمال بودن دادهها، روند زمانی دادهها بررسی شد.
تحلیل یافتهها
در نگاره شاخصهای مرکزی از جمله میانگین و میانه و شاخصهای پراکندگی از جمله انحراف معیار، کشیدگی و چولگی ارائه شده است. متغیر TCA j, t/ASSET j, t-1 و PPEj, t /ASSET j, t-1 توزیع چوله به راست دارد و متغیر توزیع EARN j, t-1 / ASSET j, t-1 کمی چوله به چپ است. از آنجا که در تحلیل دادهها، تقارن یا برخورداری دادهها از توزیع نرمال اهمیت زیادی دارد لذا از دادههای چوله، لگاریتم گرفته شد تا نرمال بودن آنها بررسی گردد.
نگاره (1): شاخصهای آماری
|
متغیرها |
میانگین |
انحراف معیار |
چولگی |
کشیدگی |
میانه |
|
TCA j, t/ASSET j, t-1 |
622/267 |
955/634 |
253/5 |
354/39 |
832/15 |
|
Ln (TCA j, t/ASSET j, t-1) |
138/3 |
563/2 |
267/0 |
377/1- |
894/2 |
|
OCF j, t-1/ ASSET j, t-1 |
089/0 |
184/0 |
474/0- |
853/2 |
086/0 |
|
OCF j, t / ASSET j, t-1 |
103/0 |
221/0 |
19/0- |
63/3 |
092/0 |
|
OCF j, t+1 / ASSET j, t-1 |
124/0 |
268/0 |
347/0 |
889/2 |
101//0 |
|
deltaREV j, t / ASSET j, t-1 |
005/0- |
422/0 |
575/0 |
605/4 |
019/0- |
|
PPEj, t /ASSET j, t-1 |
330/0 |
239/0 |
037/2 |
196/2 |
269/0 |
|
EARN j, t /ASSET j, t-1 |
136/0 |
242/0 |
722/0- |
202/1 |
138/0 |
|
EARN j, t-1 / ASSET j, t-1 |
121/0 |
206/0 |
75/1- |
65/7 |
131/0 |
بررسی روند اقلام تعهدی
نگاره (2): بررسی ضرایب تعیین و همبستگی متغیر سنجش اقلام تعهدی
|
سال |
همبستگی |
ضریب تعیین |
مقدار احتمال F |
نتیجه |
|
1381 |
646/0 |
417/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1382 |
577/0 |
333/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1383 |
673/0 |
453/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1384 |
600/0 |
360/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1385 |
568/0 |
323/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1386 |
581/0 |
338/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
نگاره (2) روند کاهش ضریب تعیین مدل را طی سال‌های پژوهش به استثناء سال83 را نشان میدهد.
شکل (1): روند ضریب تعیین متغیر سنجش اقلام تعهدی در طول زمان
بررسی روند پایداری سود
نگاره (3): بررسی ضرایب تعیین و همبستگی سنجش پایداری سود
|
سال |
همبستگی |
ضریب تعیین |
مقدار احتمال F |
نتیجه |
|
1381 |
777/0 |
604/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1382 |
916/0 |
840/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1383 |
699/0 |
489/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1384 |
864/0 |
746/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1385 |
888/0 |
789/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1386 |
937/0 |
878/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
|
1387 |
935/0 |
875/0 |
000/0 |
مدل معنی دار است |
نتایج نشان میدهد مقادیر ضریب تعیین به جز سال 83 روند افزایشی داشته است.
شکل (2): روند ضریب تعیین متغیر سنجش پایداری سود در طول زمان
بررسی روند قابلیت پیشبینی پذیری
نگاره (4): بررسی ضرایب تعیین و همبستگی سنجش قابلیت پیشبینی سود
|
سال |
Std. Residual |
|
1381 |
145/0 |
|
1382 |
100/0 |
|
1383 |
174/0 |
|
1384 |
121/0 |
|
1385 |
111/0 |
|
1386 |
081/0 |
|
1387 |
080/0 |
نتایج موجود در نگاره شماره 4 با بررسی متغیر سنجش قابلیت پیشبینی سود موید آن است مقدار انحراف معیار باقیمانده مدل سوم در تمام سال‌ها به جز سال 83 کاهشی است؛ یعنی میزان دقت مدل در سال‌ها به مرور افزایش یافته است.
شکل (3): روند ضریب تعیین متغیر قابلیت پیشبینی سود در طول زمان
بررسی روند هموارسازی سود
نگاره (4): بررسی ضرایب تعیین و همبستگی سنجش هموار سازی سود
|
سال |
SMOOTH |
|
1381 |
905/0 |
|
1382 |
794/0 |
|
1383 |
956/0 |
|
1384 |
027/1 |
|
1385 |
904/0 |
|
1386 |
947/0 |
|
1387 |
795/0 |
متغیر هموارسازی سود (SMOOTH) روند خاصی را نشان نمیدهد؛ یعنی این شاخص طی سال‌های مورد بررسی تقریبا ثابت بوده است.
شکل (4): بررسی روند ضریب تعیین متغیر هموار سازی سود در طول زمان
نتیجهگیری
در بررسی فرضیههای تحقیق همانطور که نتایج تحلیل دادهها نشان میدهد به جز فرضیه شماره 4 که ارتباطی را نشان نمیدهد یا به عبارتی روند خاصی را نمایان نمیسازد، تحلیل فرضیههای دیگر نشان از تغییر متغیر وابسته همزمان با تغییر متغیر مستقل است. لیکن تا اندازهای نتایج این تحقیق با تحقیق منعم و فرشادفر (2007) که نشانههای بهبود در کیفیت سود را نشان دادند، متفاوت است. نتایج بررسی فرضیه اول که کیفیت سود را با سنجش اقلام تعهدی ارزیابی میکند (به جز سال 83) روندی تقریبا کاهشی را نشان میدهد. به عبارتی دیگر ارتباط این متغیرها معکوس بوده و با افزایش متغیرهای مستقل مدل اول، متغیر وابسته کاهش مییابد. یافتههای بدست آمده این مدل نتیجه تحقیق وایسوکی (2005) را تأیید و نتیجه تحقیق دستگیر و رستگار (1390) را رد مینماید.
بررسی یافتهها برای آزمون فرضیه دوم یعنی سنجش ثبات و پایداری سود، حاکی از ارتباط مستقیم متغیر مستقل و متغیر وابسته است. به عبارتی دیگر ارتباط این متغیرها مستقیم بوده و با افزایش متغیرهای مستقل مدل دوم، متغیر وابسته افزایش مییابد. لذا میتوان نتیجه گرفت که هرچه افزایش سود پایدارتر باشد کیفیت سود بیشتر است و این نتیجه موید نتیجه تحقیق لی (2011) است.
همچنین بررسی یافتهها برای آزمون فرضیه سوم یعنی قابلیت پیشبینی سود روندی تقریبا کاهشی را نشان میدهد. به عبارتی دیگر ارتباط این متغیرها معکوس بوده و با افزایش متغیرهای مستقل مدل سوم، متغیر وابسته کاهش مییابد. یافتههای بدست آمده این مدل بر خلاف تحقیق مشایخی و محمدآبادی (1390) قابلیت پیشبینی را در ارزیابی کیفیت سود موثر میداند.
در نهایت نیز مدل چهارم نبود رابطه بین دو متغیر مستقل و وابسته را تأیید نمود؛ به عبارتی نتایج فرض آماری مدل چهارم نشان داد میزان هموارسازی سود به عنوان متغیر مستقل تأثیری در کیفیت سود ندارد. این نتیجه بر خلاف نتیجهای است که گایو و رپوسو (2011) و دموری، عارف‌منش و موصلو (1390) به آن دست یافتهاند.
بنابراین بجز متغیر هموارسازی سود، مابقی متغیرها با کیفیت سود دارای همبستگی و ارتباط هستند، دسترسی نبود.
به استفادهکنندگان و تحلیلگران پیشنهاد می‌شود از سه عامل اندازهگیری سود یعنی سنجش اقلام تعهدی، پایداری سود و قابلیت پیشبینی سود جهت ارزیابی کیفیت سود بهرهگیری نمایند ولی همانطور که نتایج تحقیق نشان داد میزان هموارسازی سود معیاری مناسب برای ارزیابی کیفیت سود در طول زمان نمیباشد.
)